In zorgregio Antwerpen loopt een vakantie-experiment voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Voorlopig nog voorzichtig zoekend en op kleine schaal. Het vraagstuk is relatief nieuw en gevolg van recente ontwikkelingen in de psychiatrische zorg: minder bedden in ziekenhuizen, meer zorg middenin de maatschappij. En omdat het allemaal zo nieuw is, moet de samenleving zich daar nog op organiseren, zo blijkt. Ook op vlak van vrijetijdsbeleving en vakantie. Al is het aanbod aan drempelverlagende vakanties voor de meest diverse doelgroepen al goed uitgebouwd, toch lijkt een extra brug naar deze mensen nodig.

We praten erover met Dorien Dierckx en Jolien Legrand. Zij zijn ‘vrijetijdstrajectbegeleider’ voor mensen met een psychische kwetsbaarheid.

Jullie opdracht is ‘vrijetijdsbegeleiding voor mensen met een psychische kwetsbaarheid.’ Waarom is dat nodig?

‘Mensen die na een periode van psychische ziekte uit een ziekenhuis of instelling weer in de samenleving komen, verloren vaak hun werk en sociale relaties. Dat weer opbouwen, op een moment dat je je nog kwetsbaar voelt, is lastig. Wij zoeken dan naar activiteiten die ze graag willen doen, zodat ze mensen kunnen leren kennen en dingen doen die ze fijn vinden.

In de zomer liggen veel van die activiteiten stil. Cursussen, tekenschool of het ontmoetingshuis zijn gesloten. En dan – meestal pas op dat moment - ontstaat de vraag naar vakantie. Ze willen er dan ook even tussenuit, even weg zijn uit hun dagelijkse milieu. Het blijkt in praktijk niet simpel om de juiste vakantieformule te vinden. Ofwel zijn de mensen te laat om in te schrijven, is het aanbod te duur, ofwel klopt de setting of de samenstelling van de vakantiegroep niet voor hen.’

Leg eens uit...

‘Vaak vinden mensen met een psychisch kwetsbaarheid het moeilijk om lang vooraf een vakantie te plannen. In de winter al nadenken over wat ze in de zomer willen doen is lastig, omdat ze maanden van tevoren niet kunnen inschatten hoe ze zich dan zullen voelen.

Bovendien zijn vele psychisch kwetsbare mensen eenzaam. Hun netwerk is meestal flink gekrompen en daardoor hebben ze niemand met wie ze op reis kunnen. In groep reizen lost dat op, maar het aanbod past nog niet goed. Ze kunnen mee met vakanties van het ziekenfonds, maar voelen zich niet aangetrokken om deel te zijn van een groep mensen met een mentale of fysieke beperking. Er is wel een mooi aanbod aan buitenlandse groepsvakanties, maar die zijn vaak duurder dan ze zich met hun ziekte-uitkering kunnen permitteren.

"Nogal wat psychisch kwetsbare mensen zijn eenzaam. In groep reizen lost dat op, maar het aanbod past nog niet helemaal.'

Vroeger organiseerden gespecialiseerde instellingen zelf reizen, maar sinds de beleidskeuze om psychisch kwetsbare mensen minder achter gespecialiseerde muren en meer in de samenleving zorg te bieden, is ook de aandacht en budget voor vakantie gekrompen. We zitten nog in die overgangssituatie, de maatschappij is er nog niet helemaal op georganiseerd. Het heeft allemaal wat tijd nodig.’

Begrijpelijk, maar je zult maar tussen twee stoelen vallen natuurlijk. Jullie broeden op oplossingen?

‘Ja, botsend op wat allemaal niet kon, wilden we bekijken of we iets in beweging konden krijgen. Niet op ons eentje, maar samen met bijvoorbeeld ziekenfondsen. In onze contacten daarover zien veel goede wil, en ook onzekerheid. Dat is logisch, want de psychiatrie is altijd een vrij gesloten wereld geweest. Vakantie-organisatoren moeten die wereld nu eerst een beetje leren kennen. Uiterlijk zie je niets aan de mensen, de kwetsbaarheid zit vanbinnen. Omgaan met iemand die herstelt van een depressie is anders dan met iemand die zich in een rolstoel verplaatst. We merken dat organisaties en vrijwilligers daarover nog met veel vragen worstelen.’

Wat is jullie boodschap voor organisatoren en vrijwilligers die dat willen oppakken?

‘Ten eerste: bied duidelijkheid. Mensen hebben er behoefte aan te weten wat ze gaan doen, hoeveel tijd ze zelf kunnen invullen, wie er meegaat, wat het precies gaat kosten. Ten tweede: mensen moeten zich kunnen terugtrekken als het hen wat teveel wordt. Dat is voor begeleiders soms moeilijk te begrijpen, en net dat begrip is een grote geruststelling voor onze mensen. Ten derde: goed doseren van prikkels. Teveel prikkels is niet goed, maar teveel structuur neigt naar betutteling en dat is niet nodig. En ten vierde: omwille van medicatie voelen veel mensen zich niet fit genoeg om zich in actie te storten. Actieve vakanties zijn bij onze mensen niet zo populair.’

Zit de eerste aangepaste vakantie voor mensen met een psychische kwetsbaarheid eraan te komen?

‘Met twee ziekenfondsen onderzochten we of we een proefvakantie konden opzetten. Eén ervan, het VFG, gaat ermee door. Zij organiseren en begeleiden de vakantie. Wij leggen de brug tussen hen en onze mensen. Voorbereidend aan de vakantie geven wij vorming aan de vrijwilligers die mee op vakantie gaan: om hen inzichten en tips mee te geven.

Drie dagen vakantie ‘Rust aan de Kust’ gaan in augustus door in Oostduinkerke. De nadruk zal liggen op ontspanning. Om de mensen de kans te geven elkaar te leren kennen, gaat de groep vooraf al een dag samen op uitstap naar Lokeren. ’t Is een experiment. Na de vakantie zien we hoe we ermee verder kunnen.’

Hoe willen jullie het graag zien evolueren?

‘In eerste plaats: dat het een heerlijke vakantie wordt voor de mensen. En dat die ervaring een aanmoediging mag zijn voor VFG om iets als een draaiboekje te maken voor toekomstige vakanties. Dat het geleidelijk kan groeien en dat er meer aandacht komt voor deze doelgroep. Dat hoeft zeker niet allemaal via exclusief op hen gerichte vakanties, maar het is alvast een aanzet.

Vraag is: welke vakantieorganisaties willen zich hier in de toekomst voor gaan inzetten? Hoeveel ondersteuning hebben ze daarbij nodig? Hoe kunnen we dat betaalbaar houden voor de mensen en de organisatoren? Daar willen we dit najaar samen rustig bij stilstaan.

"Als er vakantieorganisaties zijn die een aanbod voor psychisch kwetsbare mensen willen ontwikkelen, mogen ze zich melden. Wij denken graag mee!"

Want ook voor mensen met een psychische kwetsbaarheid is vakantie geen luxe. Ze krijgen op vakantie kansen om tussen gewone mensen te zijn, gewone dingen te doen en hun gevoel van zelfwaarde weer op te bouwen.’

In gesprek met

Dorien Dierckx en Jolien Legrand zijn beide vrijetijdstrajectbegeleider voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Ze zijn respectievelijk verbonden aan begeleidingsdiensten De Vliering (Boechout) en De Link (Mortsel) en werken vanuit het buurtwerk Posthof in Berchem en Het Pleintje in Deurne-Zuid.

‘We zijn dus allebei deels ook buurtwerker, en combineren dat met extra aandacht voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. En dat is goed zo, want we willen geen aparte categoriale werking opzetten. We willen mensen in hun eigen buurt helpen een sociaal netwerk op te bouwen.’

In samenwerking met VFG, en met de steun van Vakantieparticipatie, werken ze aan een proefvakantie voor mensen met een psychische kwetsbaarheid.

Neergepend door

Lisa Coppin, nieuw(s)maker voor het netwerk Vakantieparticipatie. Heb je zelf een verhaal dat je graag deelt? Contacteer onze redactie en zet je verhaal kracht bij.