Plots, als een complete verrassing, sta je letterlijk met je voeten bovenop een immense luchtfoto en zie je de regio Kortrijk zoals de piloten van Engelse en Duitse vliegtuigen die zagen. Het helse geluid van bommenwerpers vult je hoofd. Een ervaring die je meeneemt, nog lang nadat je de tentoonstelling ‘In het spoor van een spion’ verlaten hebt. En dat is niet het enige souvenir. Je blijft maar denken aan de levensechte toespraak van die Duitse hoge militaire pief. Je kunt de armoede van de mensen voelen. En misschien begin je je zelfs vragen te stellen over de invloed die marketing heeft op ons leven, zelfs – en zeker – vandaag de dag.

Kortrijk lag dichtbij het front. Van hieruit werden door de bezetter plannen gemaakt, bevel gevoerd en gewonden verpleegd. Historica Greet Verschatse werkte mee aan de tijdelijke tentoonstelling: ‘Natuurlijk wilden we in het kader van de herdenking van de Grote Oorlog als stad Kortrijk een bijzondere inspanning doen. En – gezien ook de nabijheid van het In Flanders Fields museum in Ieper – wilden we wat anders doen dan de frontgeschiedenis vertellen. Dus vertellen we hier het verhaal van onze bezette stad, gezien door de ogen van onze voorouders.’

Gedachten blijven plakken

Dat blijkt wonderwel geslaagd. Je kunt je verplaatsen in de angst die de mensen moeten gevoeld hebben. In de intimidatie ook die uitging van zoveel aanplakborden: Nederlands- en Duitstalige berichten aan de bevolking, verbodsbepalingen en bevelen, oproepen tot uitlevering van verdachte Kortrijkzanen, aankondigingen van ter dood veroordeelde spionnen. ‘De boodschappen waren vaak bedoeld als dreigementen aan de bevolking. Maar of men altijd gehoorzaamde aan de reglementen? Zeker niet’, vertelt Greet. De aanplakbiljetten hebben het beeld van een bezette stad mee bepaald: oorlogsreclame die zich diep onder het vel van onze voorouders nestelde, hun wereldbeeld met wanhoop inkleurde. Het doet ons ook wel denken aan de marketingboodschappen waarmee we in onze tijd omringd worden. De boodschappen zijn dan wel minder dreigend, maar de diepe invloed misschien wel vergelijkbaar. 

Stap in het leven van Kortrijkzanen
van 100 jaar geleden

Er is niks droog of schoolmeesterachtig aan ‘In het spoor van een spion’. In het spoor van Evarist voel je hoe het moet zijn geweest om als stedelijke gemeenschap brutaal overheerst te worden door bezetters met een andere taal, andere regels, andere gewoonten. Evarist spionneerde tegen de Duitsers vanuit het station, waar hij werkte. Greet: ‘Het netwerk waar hij deel van uitmaakte werd verraden, enkele van zijn vrienden werden gefusilleerd in Gent maar hij keerde terug en kon het allemaal navertellen. Waarom? Zijn eigen dochter Clémence viel als slachtoffer tijdens een Engels bombardement op Kortrijk. Daarom kreeg hij genade, hij was volgens de Duitsers op die manier getroffen door zijn echte vijanden: de Engelsen.’

Via de getuigenissen van Marguerite Ghyoot en Madeleine Pollefeys, Kortrijkse vrouwen uit heel verschillende sociale klassen, groeit je begrip van het lot van vrouwen in de oorlog. ‘De sociale hierarchie in het begin van de 20ste eeuw was veel meer uitgesproken dan vandaag,’ zegt Greet. ‘Het verschil tussen rijk en arm was voelbaar, zichtbaar en maatschappelijk geaccepteerd.  Ook in het leger was dat trouwens het geval.’ 

Frontsoldaten bij het station

Op foto’s is te zien hoe Kortrijk tijdens de Eerste Wereldoorlog een Duitse stad geworden was. Met bijvoorbeeld een beeld van het station waar gewonde soldaten van het front aankwamen om hier verpleegd te worden. Het gebouw ziet er vandaag nog haast hetzelfde uit als honderd jaar geleden. Herkenbaar en bevreemdend, zeker als je nog maar net via datzelfde station bent aangekomen in de stad. Je kunt je zo de grimmige, verdrietige sfeer van toen voorstellen.

Grimmig voelt ook de toespraak van Albrecht Von Richthofen, die als Ortskommandant het bevel had over Kortrijk. Je ziet hem zo goed als ‘in het echt’, staande voor de schouw van de oude raadszaal in het stadhuis. De film, de acteur en zijn toespraak zijn zo levensecht dat je meent op de eerste rij te zitten in die raadszaal. 

Café’s, brouwerskuipen en Omer

De café’s draaiden in oorlogstijd op volle toeren, grotendeels als ontspanning voor de soldaten, vertelt Greet nog. En dit pittig verhaal willen we je tenslotte ook niet onthouden. Omer vander Ghinste, bierbrouwer waar we nu de populaire ‘Omer’ van kennen, had het op een akkoord gegooid met de Duitsers. Toen die al het koper in beslag namen om te smelten tot militair materieel, slaagde vander Ghinste erin zijn brouwerskuipen te redden. Ze dienden als wasbekkens voor de soldatenuniformen. Het zal de brouwer hartzeer gedaan hebben, maar het leverde hem wel op dat hij onmiddellijk na de oorlog opnieuw van start kon gaan en dus de concurrentie een flinke stap voor was. 

Ja, het had heel anders kunnen lopen met de Omer.

Info: De tentoonstelling ’In het spoor van een spion’ is ondergebracht in het Stedelijk museum ‘Kortrijk 1302’. Mensen met een beperkt inkomen kunnen een bezoek aan korting boeken via Vakantieparticipatie. Voor wie in de sfeer wil blijven: naast de tentoonstelling is er ook een stadswandeling in het teken van de Grote Oorlog.

Fotografie: Robert Boons

In gesprek met

Greet Verschatse is als historica werkzaam bij de stad Kortrijk. Ze is een bijzonder inspirerend rasverteller Recent werkte Greet mee aan het opzet van het nieuwe vlasmuseum ‘Texture’, dat opende in oktober 2014,  en de tijdelijke tentoonstelling in het museum Kortrijk 1302. Naast een duik in de geschiedenis van de Guldensporenslag, vertelt die tentoonstelling ‘In het spoor van een spion’ het verhaal de bezette stad ten tijde van de Eerste Wereldoorlog. Beide tentoonstellingen zitten sinds dit jaar in de gids daguitstappen van Vakantieparticipatie. Mensen in armoede kunnen –mits vooraf boeken via Vakantieparticipatie – binnen aan kortingstarief.

Neergepend door

Griet Bouwen is Storyweaver voor het netwerk Iedereen Verdient Vakantie. Ze houdt van een hartelijk gesprek en stelt graag vragen die een verschil maken. Heb je zelf een verhaal dat je graag deelt? Contacteer onze redactie en zet je verhaal kracht bij.